Windows Sistem Dosyaları

Windows işletim sisteminin çalışmasından ve işlevselliğinden sorumlu olan Sistem Dosyaları hakkında çoğu kullanıcının kafasını meşgul eden en önemli noktaları aşağıda belirtilmiştir.

1 - Windows sistem dosyalarına niçin ihtiyaç duyuyor?
2 - En önemli sistem dosyaları hangileri?
3 - Registry adı ardında ne yatıyor?
4 - Sanal sürücü deyince ne anlaşılıyor?
5 - Sistem dosyalarımı nasıl güvence altına alabilirim?
6 - Sistem dosyaları nasıl zarar görüyor?
7 - Hangi sistem dosyalarını değiştirebilirim?
8 - Dosya çiftlendirici: Doğru olan hangi dosya?
9 - Sistem nasıl komple yeniden oluşturulabilir?
10 - Sistem dosyası bakımında hangi araçlar yardımcı olabilir?

1 - Windows sistem dosyalarına niçin ihtiyaç duyuyor?

Windows işletim sistemini konfigüre edebilmek ve başlatabilmek için sistem dosyalarına ihtiyaç duyuyor. Farklı görev alanları için her seferinde farklı türde sistem dosyaları bulunuyor. Bazıları kullanıcı arayüzünü (masaüstü) biçimlendirmek için gerekliyken, bazıları mevcut donanım ve yazılımdan yararlanabilmek için kullanılıyor. Sistem dosyalarını „.sys“, „.dll“, „.ocx“, „.ttf“, „.fon“, „.com“, „.exe“, „.ini“ ve „.dat“ gibi uzantılarına bakarak kolaylıkla tanıyabilirsiniz.

2 - En önemli sistem dosyaları hangileri?

„io.sys“ ve „command.com“ sistem dosyaları olmaksızın PC’nizde neredeyse hiçbir şey çalışmıyor. „io.sys“ sistem dosyası bilgisayarı başlatmak (sistemi başlatmak) için gerekli. Bu dosya örneğin monitör ve ekran kartı arasında olduğu gibi, işlemci ve sistem bileşenleri arasında iletişim kuruyor.
Buna karşılık „command.com“ dosyası klavye girişlerinden sorumlu. Bu dosya her bir kullanıcı komutunu kabul ediyor ve uygun başlangıç dosyasını etkinleştiriyor. Bu sistem dosyası pratik açıdan koordinatör işlevi görüyor.
Bunun dışında Windows „system.dat“ ve „user.dat“ adlı sistem dosyalarına bağımlı. Microsoft’un işletim sistemi görece eski yazılım için ayrıca „system.ini“ ve „win.ini“ adlı sistem dosyalarına ihtiyaç duyuyor.

3 - Registry adı ardında ne yatıyor?

Registry (Kayıt Düzenleyici) kurulu donanım ve yazılımla ilgili tüm bilgilerin depolanmış olduğu merkezi muhafaza birimi, yani bir veritabanı olarak çalışıyor. Gerçi Registry adı burada yalnızca bir dosyanın kastedildiğini andırıyor. Ama sözkonusu olan aslında iki dosya: „system.dat“ ve „user.dat“.
Windows 98 altında yeni bir ses kartı kurduğunuzda, bu kart kurulumdan hemen sonra ilgili ayarlar ve sürücülerle Registry tarafından kapsanıyor. Sistem başlatıldıktan sonra bu bilgiler Windows tarafından ses kartı işletim sistemi tarafından tanınacak şekilde okunuyor ve işleniyor.
„system.dat“ dosyasında Windows donanım ve yazılım ile ilgili tüm bilgileri depoluyor. Bu dosya „user.dat“ dosyasından daha önemli. Burada kullanıcının özel ayarlarına dair tüm bilgiler saklanıyor. Bu bilgiler ön planda renk, artalan ve semboller gibi masaüstü ayarları ile başlat menüsü içeriklerinden ibaret.
Registry „system.ini“ ve „win.ini“ adlı iki sistem dosyasının takipçisi. Ancak bu iki sistem dosyası PC kullanıcısının görece eski yazılıma erişmesini sağlayacak şekilde Windows tarafından hala içeriliyor.

4 - Sanal sürücü deyince ne anlaşılıyor?

DOS programları örneğin bir ses kartı gibi bir donanımı özel sürücülerle yönetebilecek şekilde yazılmışlardır. Ancak Windows 95 ve 98 sistemin stabilitesini korumak için doğrudan erişimi engelliyor.
Buna rağmen DOS programlarının Windows altında işleyebilmesi için, üreticiler sanal sürücüler geliştirmiş bulunuyor. Bu sürücüler her seferki programda “hakiki” bir ses kartı izlenimi uyandırıyor. Bir başka deyişle DOS programı PC’nin ses kartına eriştiğine inanıyor, oysa aslında yalnızca sanal sürücülerle iletişim kuruyor. Böylelikle donanıma her bir doğrudan erişimin önüne geçilmiş oluyor. Anabellekte yer tasarrufu için, sanal sürücüler yalnızca çağrıldıklarında başlatılıyor. Sanal aygıt sürücülerini „.vxd“ dosya uzantısına bakarak tanıyabilirsiniz.

5 - Sistem dosyalarımı nasıl güvence altına alabilirim?

Registry’yi yedekleyebilmek için çok basit bir yöntem mevcut: „.dat“ uzantılı dosyaları Windows Explorer’da (Windows Gezgini) başka bir dizin ya da sürücüye kopyalayın. Her iki dosyayı da Windows dizininde bulacaksınız. Ayrıca Windows sistem dosyalarını yedeklemek konusunda uzman sayısız program var. Windows 95 için basit bir yedekleme programı örneğin Eru. Bunu kurulum CD’si üzerinde „other\misc\eru“ altdizininde bulacaksınız.
Microsoft Windows 98’de bu yardımcı programdan vazgeçmiş bulunuyor. Yine de bu işletim sistemi ile de sistem dosyalarınızı yedekleyebilirsiniz. İlgili DOS dosyasının adı „scanreg. exe“. Dosyayı scanreg /backup ile çağırdıktan sonra, Registry yedeklenecektir. DOS modunda scanreg /restore komutuyla Registry’yi geri yükleyebilirsiniz
Windows programı Sistem Bilgisi daha da fazla konfor sunuyor. “Araçlar”, “Kayıt Tarayıcı” altında her iki Registry dosyasını da yedekleyebilirsiniz. „system.ini“ ve „win.ini“ dosyaları da program tarafından kaale alınıyor.

6 - Sistem dosyaları nasıl zarar görüyor?

Bazen bir sistem dosyası yanlışlıkla silinmiş olabiliyor. Aynı şekilde „system. ini“, „win.ini“ ya da „system.dat“ dosyalarında elle değişiklik yaparken kullanıcılar yanlış ayarlarda bulunabiliyor ya da sistem parametrelerini yanlış girebiliyor. Silinmiş satır kayıtları da kötü sürprizlere yol açabiliyor.
Ancak hata yapan yalnızca kullanıcı değil: Windows’un Deinstallation (program kaldırma) rutinleri bazen doğru çalışmıyor. Bunun sonucunda işletim sisteminin stabil çalışması olanaksızlaşıyor. Örneğin bir ekran kartı gibi bir donanım değiştirildiğinde de belirli riskler mevcut. Yanlış bir ekran kartı sürücüsü kurulduğunda, çoğu kez monitörde hiçbir görüntü belirmiyor - bu yüzden hatanın bertaraf edilmesi de neredeyse olanaksızlaşıyor.
Sistem dosyalarında hasar yeni kurulmuş programlarla da ortaya çıkabiliyor. Özellikle „.sys“ ve „.dll“ dosya uzantılı sistem dosyaları tehlike altında bulunuyor. Çok sayıda program kurulum sırasında SYS ve DLL dosyalarını başlarına buyruk olarak kendi sürümleri ile değiştiriyor. Kurulum yazılımı ile ya yeni ya da eskimiş sürümler işletim sistemine eklenebiliyor - her iki durum da Windows’un sistem stabilitesine olumsuz etkide bulunuyor. Bu da çoğu kez hata mesajlarına, hatta sistem çöküşlerine yol açıyor.

7 - Hangi sistem dosyalarını değiştirebilirim?

Microsoft Registry’nin bir PC kullanıcısı tarafından yanlışlıkla değiştirilmesini önlemek istiyor. Bu yüzden sistem dosyaları Windows Explorer’da hemen görünmüyor - bunlar saklı bir halde. Deneyimsiz PC kullanıcıları her tür müdahaleden uzak durmalı. Ancak gerekli bilgiye sahip olanlar, Registry’ye elle müdahalede bulunmak suretiyle Windows sistemini optimize edebilir.
Registry’ye sabitdisk üzerinde saklı bir biçimde yer alan Regedit programı ile bir göz atabilirsiniz. Bunun için önce “Başlat” alanına, daha sonra da “Çalıştır” alanına tıklayın. Şimdi program adını regedit.exe olarak girin ve “Tamam” ile onaylayın.
„system.ini“ ve „win.ini“ dosyalarında yapılacak değişikliklerde de dikkati elden bırakmamak gerekiyor. Bu başlangıç dosyalarının kısmen çok karmaşık içerikleriyle ilgilenenler, bunları Wordpad ya da Word gibi herhangi bir kelime işlem programıyla görüntüleyebilir. İstenilen bir INI dosyası “Başlat” ve “Çalıştır” menüleri üzerinden daha da kolaylıkla açılabilir. Öncelikle DLL ve SYS dosyaları başta olmak üzere tüm öteki sistem dosyaları PC kullanıcısı tarafından elle değiştirilmek için uygun değildir, çünkü bunlar metin dosyaları değildir.

8 - Dosya çiftlendirici: Doğru olan hangi dosya?

Bir PC çok dinamik bir sistemdir. Çoğunlukla uygulama programlarının ve sistem dosyalarının daha yeni ve daha iyi sürümleri oluşturulur. Bu yüzden aynı dosyanın çeşitli sürümlerinin mevcut olmasına rastlanabiliyor.
Çifte sürümlere dair kontrolde bulunabilmeniz için, Windows Sistem Bilgisi adlı küçük bir program ile donatılmıştır. Menü çubuğundaki “Araçlar” üzerinden “Sürüm Çakışma Yöneticisi”ne ulaşabilirsiniz. Burada değiştirilmiş sistem dosyaları tamir edilebiliyor.
Windows güvenlik nedenlerinden dolayı değiştirilmiş tüm dosyaları özel bir dizinde depoluyor. Böylece sistem arızalarında yapılmış değişiklikler yine geri alınabiliyor.

9 - Sistem nasıl komple yeniden oluşturulabilir?

Bilgisayar başlatıldığında yaklaşık iki saniye kadar ekranda “Windows Başlıyor” mesajı beliriyor. Bu zaman zarfında F8 fonksiyon tuşuna basın, böylelikle Windows Başlangıç Menüsü’ne ulaşırsınız. Burada PC’nizi “Güvenli kip”te çalıştırabilirsiniz. “Güvenli kip”te Windows, Windows Startı için mutlaka gerekmeyen tüm sürücü ve programları başlangıç sırasında kaale almıyor. Eğer sisteminizi yeniden çalıştırmayı başaramadıysanız, ikinci denemede “F8” üzerinden DOS modunu (“Önceki MS-DOS sürümü”) seçebilirsiniz. Buraya scanreg /restore komutunu da ekleyebilirsiniz. Ancak bu önceden Registry’yi yedeklediyseniz işleyecektir. İdareten „system.1st“ dosyasının adını „system.dat“ olarak yeniden adlandırmak da size yardımcı olabilir. „system.1st“, Windows’un güvenlik nedenlerinden dolayı oluşturduğu „system.dat“ dosyasının ilk sürümüdür. Bu dosya doğrudan “C:” sürücüsü üzerindedir. Gerçi şimdi Windows’un kurulumundan sonra eklemiş olduğunuz tüm programlar ve donanım bileşenleri içerilmeyecektir. Yine de bu yoldan işletim sisteminin çok zaman gerektiren yeniden kurulumundan tasarruf etmiş olursunuz.

10 - Sistem dosyası bakımında hangi araçlar yardımcı olabilir?

Sistem dosyalarının düzenli bakımı için Windows 98 Scanreg, Disk Temizleme, Scandisk ve Disk Birleştiricisi programlarını kullanımınıza sunuyor. Ancak programları çalıştırmadan önce, Bakım Sihirbazı’na başvurmanız tavsiye edilir. Bakım Sihirbazı her alanda bir dahi: Sabitdiskinizi veri çöpünden ve gereksiz dosyalardan kurtarıyor. Üstelik sabitdiskin defragmantasyonu (birleştirilmesi) ile tek tek programların başlatılmasını hızlandırıyor. Ayrıca sabitdiski varolan donanım arızalarına karşı kontrol ediyor. Sistem dosyalarındaki hataları ek olarak “Sistem Araçları” dizininde bulunan Sistem Bilgisi programıyla saptayabilirsiniz. Bunun için “Sistem Bilgisi” menü çubuğundaki “Araçlar” üzerine tıklamanız gerekiyor.
Burada bulunan Dr. Watson da yararlı bir program. Bu program bilgisayarınızdaki hataları buluyor ve sonrasında sizi bu hatalar konusunda bilgilendiriyor. Bir yazılım hatası ortaya çıktığında, Dr. Watson genellikle kendi kendine çalışıyor. Program tarafından yaratılan protokol dosyası öncelikle yazılım üreticileri teknik danışma hattıyla konuşulduğunda yardımcı bir rol oynuyor.